Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

ό,τι μπορείς να φανταστείς

Συνέντευξη στο Νικόλα Περδικάρη, perdikarisn@gmail.com

Μπορείτε να φανταστείτε πώς είναι χάνεστε μέσα στις σελίδες ενός γιγάντιου, εικονογραφημένου βιβλίου; Φυσικά, δε χρειάζεται να «συναγωνιστείτε» την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων για να ζήσετε αυτή την εμπειρία. Το μόνο που έχετε να κάνετε, είναι να επισκεφτείτε την έκθεση της Τέχνης του Βιβλίου, που φιλοξενείται μέχρι και την πρώτη Μαΐου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στην Αθήνα. Εδώ, το βιβλίο σας προκαλεί. Όχι μόνο να το διαβάσετε, αλλά και να το περπατήσετε…

Ακολουθώντας μια διαδρομή γεμάτη λέξεις και εικόνες – έτσι όπως τη χάραξαν και τη ζωγράφισαν οι δάσκαλοι και οι φοιτητές του εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών και  Τυπογραφίας της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών – θα δείτε να ξετυλίγεται μπροστά σας η ιστορία της τέχνης του ελληνικού βιβλίου, από τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα ως τις μέρες μας.
Εδώ το βιβλίο παρουσιάζεται ως ένας άλλος καμβάς, πάνω στον οποίο μπορείς να ζωγραφίσεις, να σκαλίσεις και φυσικά να γράψεις κάτι. «Το βιβλίο ως αυτούσιο έργο τέχνης, στις χώρες τις υπόλοιπης Ευρώπης έχει μεγάλη παράδοση, απλώς εμείς δεν έχουμε προβάλει αρκετά αυτή του την ιδιότητα. Έτσι, ίσως ήταν η ώρα να το τολμήσουμε». μας εξηγεί η Λεώνη Βιδάλη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην ΑΣΚΤ και υπεύθυνη του εργαστηρίου από τις αρχές του 2000.
Στο πρώτο κομμάτι της έκθεσης μπορεί κανείς να θαυμάσει τις «Δέκα Λευκές Ληκύθους»: το σπουδαίο έργο της ελληνικής καλλιτεχνικής τυπογραφίας, που φιλοτέχνησε το 1956 ο Γιάννης Κεφαλληνός – ιδρυτής του εργαστηρίου – μαζί με τους φοιτητές του.  Παράλληλα, στον ίδιο όροφο του μουσείου εκτίθενται και τα πρώτα έργα φοιτητών, γνωστών μετέπειτα καλλιτεχνών, όπως της Βάσως Κατράκη, του Χρόνη Μπότσογλου, του Γιάννη Μπουτέα, της Νέλλας Γκόλαντα, της Άριας Κομιανού και άλλων.
Από το 1939, που δημιουργήθηκε, το εργαστήριο τυπογραφίας και τέχνης του βιβλίου της ΑΣΚΤ έγινε εστία δημιουργίας, χώρος έκφρασης και έμπνευσης για πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες. Ως εκ τούτου, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας  και του πολιτισμού μας. Και παρ’ όλο που στο πέρασμα του χρόνου γνώρισε ακόμα και περιόδους παρακμής, την τελευταία δεκαετία – χάρη στη φροντίδα και τη σκληρή δουλειά των ανθρώπων που το πλαισιώνουν – στεγάζει και θρέφει ξανά τα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τις δημιουργικές ανησυχίες των σημερινών φοιτητών της σχολής.  Δείγματα της δουλειάς τους παρουσιάζονται στο δεύτερο κομμάτι της έκθεσης. Η κυρία Βιδάλη, μας μιλάει  με υπερηφάνεια για την πρωτότυπη ιδέα της ξενάγησης του επισκέπτη στο σήμερα:
«Το εργαστήριο, επιχειρώντας να αναδείξει τη “σωματική σχέση” του αναγνώστη με το βιβλίο, τολμάει να παρουσιάσει μια εγκατάσταση (δυόμισι μέτρα ύψος και 40 μέτρα μήκος), που διατρέχει όλο τον επάνω όροφο του Μεγάρου Σταθάτου. Εδώ, επιλέχτηκαν σελίδες από τα βιβλία, που όλα αυτά τα χρόνια έχουν δημιουργηθεί μέσα στο εργαστήριο. Με ένα μικρό “ζάπινγκ” προσπαθούμε να εισάγουμε τον αναγνώστη στη δική μας περιπέτεια αυτών των χρόνων». Σε αυτή την περιπέτεια, οι ήρωες φαίνεται πως ξέφυγαν από τα χέρια των δημιουργών τους. Έχουν δική τους υπόσταση, δικό τους λόγο και μας αφηγούνται ιστορίες για Ό,ΤΙ χωρά στον ανθρώπινο νου. Εμείς, για να μη χάσουμε τον ειρμό και το συνειρμό – με τα χέρια μας να ακουμπάνε πάντα τις σελίδες του γιγάντιου βιβλίου – γαντζωνόμαστε από τα γράμματα, που γίνονται σχήματα. Ανιχνεύουμε τα σχήματα, για να βρούμε τις λέξεις. Κι αν δεν καταλαβαίνουμε τα πάντα, δεν πειράζει. Κάπου εκεί ακούμε (και βλέπουμε) τον Οθέλλο να μας απαγγέλει Ραπ. Την ίδια στιγμή, ένα πουλάκι από τη διπλανή εικόνα μας περιπαίζει τρυφερά, προσπαθώντας να μας πείσει, πως τάχα είναι κροκόδειλος. Αυτά και άλλα φανταστικά, είδαμε πως χωρέσανε οι νέοι καλλιτέχνες στις σελίδες των βιβλίων που έφτιαξαν μόνοι τους.

Κατερίνα Χαδουλού; Othe λlo . Μία σαιξπηρική Raπ-σωδία . μία Hip Ηοπόπερα, 2006 Διαστάσεις 29 x 35 εκ., ανάπτυγμα 12 μ. © Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών, Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου, ΑΣΚΤ

Συνήθως, χρειάζεται περίπου ένα ακαδημαϊκό έτος για να ολοκληρωθεί ένα βιβλίο. Όσοι ενδιαφέρονται, μπορούν να επιλέξουν τα μαθήματα του εργαστηρίου τυπογραφίας από το τρίτο ή τέταρτο έτος σπουδών. «Στην αρχή “παίζουν” με το παλιό τυπογραφείο της σχολής, στοιχειοθετούν δηλαδή οι ίδιοι γράμμα – γράμμα ή, όταν χρειάζεται, δουλεύουν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Στο τέλος του έτους είναι σε θέση να φτιάξουν και να ολοκληρώσουν ένα βιβλίο». Οι περισσότεροι ξέρουν από πριν πως θα δουλέψουν σκληρά, αλλά συνήθως ανταμείβονται, αφού μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορεί τελικά να καταπλήξουν στην ετοιμασία της διπλωματικής τους εργασίας. Επίσης, κάποιοι καταφέρνουν να δουν το έργο τους να «κυκλοφορεί» μέσα στην πόλη: «μας αρέσει να επεμβαίνουμε δημιουργικά και στο δημόσιο χώρο, φτιάχνοντας αφίσες που συναντά κανείς στο Μετρό ή σε υπόλοιπα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ακόμη, εδώ και τρία χρόνια έχουμε αναλάβει την επιμέλεια της αφίσας του Φεστιβάλ Αθηνών».

Αλεξάνδρα Αμπάτη; Metamorphossis, 2004 Ψηφιακή εκτύπωση, 19 x 26 εκ., κουτί με ελεύθερα τετρασέλιδα © Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών, Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου, ΑΣΚΤ

Μέσα στη σχολή, οι φοιτητές απολαμβάνουν τα μέσα και τις ελευθερίες, που τους επιτρέπουν να δημιουργήσουν και να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Τι συμβαίνει όμως όταν αποφοιτήσουν;  «Κάποιοι μένουν στο εξωτερικό, όπου τα καταφέρνουνε καλά. Μάλιστα, μια φοιτήτριά μας έχει κάνει εικονογράφηση για τη Guardian. Μια άλλη φοιτήτρια μας έγραψε ένα βιβλίο, το εικονογράφησε και το στοιχειοθέτησε. Έχει τον τίτλο “Η τέχνη του να είσαι γιαγιά” και νομίζω ότι είναι στην 3η έκδοση, από τα Χριστούγεννα ως τώρα.  Πολλοί απόφοιτοι δουλεύουν επίσης ως εικονογράφοι».

Θοδωρής Κωββαίος; Ημερολόγιο 2009, 2008 Συλλογικό έργο φοιτητών 27 x 23 εκ © Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών, Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου, ΑΣΚΤ

Ακούγοντας αυτά τα λόγια, δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε αυτά τα παιδιά και τους δασκάλους τους. Όχι μόνο για το ταλέντο τους, μα και για την δύναμη, για την πίστη τους σε αυτό που κάνουν. Επειδή υπερασπίζονται ακόμα την τέχνη του «παραδοσιακού» βιβλίου (που προφανώς αγαπάνε), ενώ ταυτόχρονα φλερτάρουν επιδέξια με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. «Η καλή τυπογραφία παραμένει καλή, ακόμα και όταν γίνεται με ηλεκτρονικά μέσα.  Επίσης, αν ξέρεις να βάλεις σωστά τα διάστιχα και τα διαστήματα για να φτιάξεις ένα βιβλίο, τότε το αποτέλεσμα θα είναι καλό ακόμα και όταν το βιβλίο γίνει ψηφιακό», λέει η κυρία Βιδάλη χαμογελώντας και συμπληρώνει: «Δεν πρέπει να φοβόμαστε το μέλλον. Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι και να δουλεύουμε σκληρά».

Ώρες λειτουργίας Δευτέρα – Τετάρτη – Παρασκευή – Σάββατο: Πέμπτη: Κυριακή: Τρίτη:

. 10:00 – 17:00 10:00 – 20:00 11:00 – 17:00 κλειστό

Τηλέφωνο μουσείου: 210 7228321-3
http://www.24grammata.com/