Μπόρις Πάστερνακ, ο ποιητής της Ρωσικής γης (1890-1960)

Ο Πάστερνακ με τον αδερφό του

Ο Μπόρις Πάστερνακ γεννήθηκε στη Μόσχα το 1890. Το οικογενειακό του περιβάλλον είχε έντονη σχέση με την Τέχνη, καθώς ο πατέρας του Λέονιντ Πάστερνακ ήταν ένας φημισμένος ζωγράφος, ενώ η μητέρα του Ρόζα Κάουφμαν πιανίστρια με διεθνή αναγνώριση. Αρχικά ο νεαρός Μπόρις ασχολήθηκε με την μουσική την σύνθεση και την θεωρία της, αλλά το 1909 τα παράτησε όλα και φοίτησε στη νομική της Μόσχας για 3 χρόνια. Το 1912 βρίσκεται στο πανεπιστήμιο του Μαρβουργου όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου δεν επιστρατεύτηκε λόγω μιας δυσμορφίας στα πόδια του, αλλά δίδαξε και εργάστηκε στο χημικό εργοστάσιο στο Βσεβολόντο-Βίλβε κοντά στη ρωσική πόλη Περμ στα Ουράλια Όρη, γεγονός που αναμφίβολα τον προμήθευσε με υλικό για το Δρ. Ζιβάγκο πολλά χρόνια αργότερα.
Το 1917 λίγο πριν την Οκτωβριανή επανάσταση, εκδίδει το πρώτο έργο του με δοκίμια με τίτλο ‘Υπερβαίνοντας τα εμπόδια’ ενώ αντίθετα προς τους συγγενείς και φίλους του, έμεινε στη Ρωσία μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, ενθουσιασμένος και ανυπόμονος για το χείμαρρο νέων ιδεών και δυνατοτήτων που έφερε μαζί της η κοσμοϊστορική αυτή αλλαγή. . Το 1922 εκδίδει τη πρωτότυπη συλλογή ποιημάτων ‘Η αδερφή μου, η ζωή’, που τον εγκαθιστά στην πνευματική πρωτοκαθεδρία της χώρας του. Το έργο αυτό ήταν απελευθερωμένο από τα δεσμά των ποιητικών στερεοτύπων και τωνλογοτεχνικών τεχνοτροπιών της εποχής του και χαρακτηρίζεται από την πρωτοτυπία του και την επίμονη προσπάθεια του για αχαλίνωτη ρηματική έκφραση.

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν ιδιαιτέρως σκληρά και δύσκολα για τον Πάστερνακ. Στις αρχές του 1922 ο Πάστερνακ παντρεύτηκε την Ευγενία Λουρυέ, η οποία τότε σπούδαζε Τέχνη στην Μόσχα. Το νέο καθεστώς των Μπολσεβίκων έκανε κατάσχεση στην οικεία της οικογένειας Πάστερνακ το 1923 και τους επέτρεψαν να διατηρήσουν μόνο το ένα από τα δωμάτια του, όπου στοιβάχτηκαν όλα τα έπιπλα και τα πράγματα τους (κάτι τέτοιο συμβαίνει και στον Γιούρι τον

Ο Μπόρις Πάστερνακ με την ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα

μυθιστορηματικό ήρωα του Δρ Ζιβάγκο, που έχει όμως πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία). Ο Πάστερνακ συνέχισε να εκδίδει έργα του (το 1930 εκδίδει τη συλλογή ποιημάτων του ‘Δεύτερη γεννεσις’, και το 1933 την ‘Ασφαλής επαφή’), αλλά τα έσοδα ήταν ελάχιστα και συνεχώς η οικογένεια του (ο γιος του Ευγένιος είχε γεννηθεί το 1923) βρισκόταν σε ένδεια. Συγγραφείς διαφορετικών μεταξύ τους προσανατολισμών όπως ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, ο Αντρέι Μπέλυ, η Άννα Αχμάτοβα και ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ εκθείασαν τα ποιήματά του ως έργα αγνής, παρθένας, αυθεντικής αχαλίνωτης έμπνευσης.

Μετά την τελική επικράτηση του Στάλιν στην κούρσα διαδοχής του Λένιν το 1928, ένα κύμα βίας ξέσπασε στην χώρα, με την αναγκαστική κολλεκτιβοποίηση στην ρωσική ύπαιθρο και την έλλειψη τροφίμων στα αστικά κέντρα. Το 1932 επιβλήθηκε ο "Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός" ως ο μοναδικός αποδεκτός τρόπος καλλιτεχνικής έκφρασης και η "Ρωσική Ένωση Συγγραφέων" ορίστηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς ως ο αποκλειστικός εκφραστής και υπερασπιστής της "ορθοδοξίας" αυτής. Η έντονη πολιτικοποίηση της εποχής εκείνης έκαναν την προσεκτικά ουδέτερη στάση που τηρούσε ο Πάστερνακ, να φαίνεται ως ενεργή αντίσταση κατά του καθεστώτος. Έτσι ακυρώθηκε η δεύτερη έκδοση του βιβλίου του "Ασφαλής επαφή", ενώ η έκδοση όλων των γραπτών του περιορίστηκε σε ένα τόμο ποιημάτων. Ο Πάστερνακ αγωνιζόταν να συμμεριστεί τη διάχυτη προσδοκία ότι από την Οκτωβριανή Επανάσταση θα προέκυπτε μια καλύτερη, δικαιότερη οργάνωση του κόσμου, αλλά η απερίγραπτη αγριότητα των διαρκών ανακατατάξεων δοκίμαζε την αισιοδοξία του. Η ιδεολογική ακαμψία, η υποταγή, η υποκρισία και η παθητικότητα της ρωσικής διανόησης τον απογοητεύουν και τον απομονώνουν, χωρίς όμως να κάμπτουν τον ανυπόκριτο θαυμασμό του για το επαναστατικό ιδεώδες ούτε τη μύχια ελπίδα πως το σταλινικό πρόγραμμα θα εγκαθίδρυε μια ευοίωνη νέα πραγματικότητα.

Το 1934 ανθιστάμενος στις αφόρητες πολιτικές πιέσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος, με επίσημη δήλωση του διακήρυξε την πίστη του στην ανεξαρτησία του καλλιτέχνη έναντι στην εκάστοτε πολιτική εξουσία. Το 1937 μέλη της Ένωσης Ρώσων συγγραφέων τον αποκάλεσαν προδότη σε μια ομιλία στο κογκρέσο των Σοβιέτ και του απαγόρευσαν κάθε μελλοντική δημόσια παρέμβαση του. Γλίτωσε την εξορία και τα καταναγκαστικά έργα στα γκουλάγκς γιατί άρεσαν στον Στάλιν που καταγόταν από την Γεωργία, κάποιες μεταφράσεις παραδοσιακών Γεωργιανών ποιημάτων που ο Πάστερνακ είχε εκδώσει για βιοποριστικούς κυρίως λόγους.

Εξουθενωμένος οικονομικά, ο Πάστερνακ εργάσθηκε ως μεταφραστής για 5 δύσκολα χρόνια. Το 1943 μετέβη στην πρώτη γραμμή του μετώπου μαζί με άλλους συγγραφείς για να εμψυχώσουν τους συμπατριώτες τους που πολεμούσαν τον Γερμανό κατακτητή. Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου άρχισε να ετοιμάζει ένα μυθιστόρημα με το όνομα "Δόκτωρ Ζιβάγκο", όπου θα συμπύκνωνε όλη την καλλιτεχνική του εμπειρία. Εργάστηκε για αυτό τον σκοπό ακαταπόνητα για 12 ολόκληρα χρόνια, κατσκευάζοντας μια Ιστορία γεμάτη με έρωτα, ποίηση και την ομορφιά της Ρωσικής γης. Ο "Δόκτωρ Ζιβάγκο", ένα αριστούργημα στην μακρά παράδοση του Ρωσικού έπους, διατράνωσε την πίστη του συγγραφέα στον χριστιανισμό, και έμμεσα υπέβαλλε το κομμουνιστικό καθεστώς σε ήπια κριτική.

Μετά την υποβολή του για δημοσίευση στο περιοδικό Novy mir, απορρίφθηκε λόγω της πολιτικής άποψης του Παστερνάκ (που ήταν λανθασμένη στα μάτια των Σοβιετικών πολιτικών αρχών): ο συγγραφέας, όπως ο Δρ Ζιβάγκο, ενδιαφέρονταν περισσότερο για την ευτυχία των ατόμων παρά για την ευημερία της κοινωνίας, και οι Σοβιετικοί λογοκριτές θεώρησαν κάποια κομμάτια του έργου ως αντί-Μαρξιστικά. Το έργο τελικώς εξεδόθη το 1957 στην Ιταλία από τον εκδοτικό οίκο "Φελτρινέλλι", κάτω από μάλλον ύποπτες συνθήκες (για τις οποίες πάντως ο Πάστερνακ δεν γνώριζε τίποτε), εξασφαλίζοντας στον Παστερνακ το νόμπελ λογοτεχνίας που του απονεμήθηκε από την Ρωσική Ακαδημία. Αυτός αρχικώς το απεδέχθη με έκπληξη και  ευγνωμοσύνη αλλά μετά από τον δημόσιο προπηλακισμό του και τις απειλές του κομμουνιστικού καθεστώτος για φυλάκιση της στενής του συνεργάτριας Όλγας Ιβινσκαγια και δικής του εξορίας στη Σιβηρία αναγκάστηκε να το αρνηθεί.Διατελώντας σε ένα ιδιότυπο καθεστώς περιορισμού (εκτοπισμένος σε ένα προάστιο της Μόσχας), έζησε τα τελευταία του χρόνια

Το σπίτι του συγγραφέα στο Περεντέλκινο

σε απομόνωση. Ο Παστερνάκ απεβίωσε από καρκίνο των πνευμόνων στα 70 του χρόνια, στις 30 Μαΐου 1960. Χιλιάδες άνθρωποι ταξίδεψαν από τη Μόσχα στο Περεντέλκινο για να παραστούν στην κηδεία του. Εθελοντές μετέφεραν το ανοιχτό φέρετρό του στον τόπο ταφής και όλοι οι παρόντες (συμπεριλαμβανομένου του σπουδαίου Ρώσου ποιητή και θεωρούμενου ως "πνευματικού" του παιδιού Αντρέι Βοζνεσένσκι) απήγγειλαν το απαγορευμένο ποίημα "Άμλετ".

Η ποίηση του Παστερνακ, διακρίνεται για την διεισδυτικότητα των περιγραφών της, για την σχεδόν αρχετυπικη θεώρηση της φύσης και για την πρωτότυπη άρνηση του συγγραφέα να εντάξει την ποίηση του σε κάποιο φιλολογικό ρεύμα της εποχής. Ο Πάστερνακ υπήρξε ένας πνευματικός άνθρωπος διαρκούς αναζήτησης νέων εκφραστικών μορφών αλλά και γνήσιας αυτοφυούς καθαρής ποιητικής έμπνευσης. Η μετριοπαθής κριτική στάση που κράτησε ο Πάστερνακ έναντι του ανελεύθερου κομμουνιστικού καθεστώτος της εποχής του, έγινε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από την Δύση κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου.Κατά την γνώμη μας, η ποίηση και το έργο του Πάστερνακ ορθώνεται πάνω από κάθε άθλια πολιτική σκοπιμότητα και η σωστή ανάγνωση της τραγικής περιπέτειας του δείχνει πως ένα αυταρχικό κομμουνιστικό καθεστώς κατάφερε να στρέψει εναντίον του έναν μετριοπαθή υποστηρικτή του, που η μόνη αντικαθεστωτική του ενέργεια ήταν ότι αρνήθηκε να παραιτηθεί από το δικαίωμα να σκέπτεται ελεύθερα.... 

Ι. Β. Δ. 

(Σημ Φιλίστωρος: οι μεταφράσεις είναι δικές μου από τα Αγγλικά)

Η ΑΓΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

ακόμα γύρω μας σκοτεινή είναι η νύχτα,
αναρίθμητα τα αστέρια διασχίζουν τον ουρανό
καθένα με λάμψη αιχμηρή σαν το φως της ημέρας
και αν λίγο πλησίαζαν την επιφάνεια της γης
θα αποκοιμιόνταν από τον γλυκό ήχο των ψαλμών.

ακομα γυρω μας σκοτεινη ειναι η νυχτα,
και η πλατεια σαν μια αιωνιοτητα καθορισμενη απο διασταυρωσεις,
με το ξημερωμα και την ζεστασια να μοιαζουν μακρινα, πολυ μακρινα

και ομως η γη στην καθαρη γυμνοτητα της,
ζωντανευει απο την ανυπομονησια της νυχτας
και χτυπα συνεχεια την καμπανα της εκκλησιας
σε απαντηση των αγγελων που ψαλλουν.

γυμνο και αδειο το δασος μουρμουριζει,
και καθως πλησιαζουν τα παθη του χριστου,
τα δενδρα του μοιαζουν με πιστους
που λατρευουν γονυκλινη
την κορυφωση του θειου δραματος.


ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΛ

επεσα να κοιμηθω σαν κουρασμενο ζωο
οι ανθρωποι, η ελευθερια, τοπια μακρυνα.
πισω μου ακουω το κυνηγητο
και δεν υπαρχει σωτηρια.

είμαι αποκλεισμένος από παντού
ότι είναι να γίνει ας γίνει
όλα μοιάζουν να είναι ίδια μεταξύ τους

έκανα κάποιο κακό;
μήπως είμαι ένας μισερός δολοφόνος;
έπραξα ένα μεγάλο έγκλημα
έκανα την υφήλιο να κλάψει
για την ομορφιά της ρωσικής γης.

αλλα ακόμα και από τον τάφο μου,
σιγουριά θα με ζεσταίνει ότι θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου,
που το άδικο και το μίσος θα παραμεριστούν
και η δικαιοσύνη και το καλό θα πάρουν την εκδίκηση τους.

Βιβλιογραφία - Διαδικτυακές πηγές

In the interlude-poems 1945-1960, μετάφραση στα αγγλικά από τον Henry Camen, εκδόσεις Oxford Paperbacks.

Selected Poems by Boris Pasternak, μετάφραση από τον Peter France, εκδόσεις Penguin 

Doctor Zivago, μετάφραση στα αγγλικά από τον Robert Isaak, εκδόσεις Penguin

Μπόρις Πάστερνακ, "Μάρμπουργκ" και άλλα ποιήματα (μετάφραση Γιώργος Κοροπούλης), εκδόσεις "Παρουσία"


Επίμετρον - Η μεγαλειώδης κινηματογραφική ταινία "Δόκτωρ Ζιβάγκο"

Το ποιητικό αριστούργημα του Ντέιβιντ Λιν, βασισμένο στο βιβλίο του Μπόρις Πάστερνακ είναι ένας ύμνος στην ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια, που επαινέθηκε από κοινό και κριτικούς και βραβεύτηκε με 5 Όσκαρ: διασκευασμένου σεναρίου (Ρόμπερτ Μπολτ), καλλιτεχνικής διεύθυνσης (Τζον Μποξ, Τέρι Μαρς, Ντάριο Σιμόνι), φωτογραφίας (Φρέντι Γιανγκ), ενδυματολογίας (Φίλις Ντάλτον) και μουσικής επένδυσης (Μορίς Ζαρ). Στον τραγικό πρωταγωνιστικό ρόλο ο Ομάρ Σαρίφ. Συμπρωταγωνιστούν οι Τζούλι Κρίστι, Τζεραλντίν Τζάπλιν, Άλεκ Γκίνες, Ραλφ Ρίτσαρντσον, Τομ Κόρτνεϊ, Ροντ Στάιγκερ. Υπάρχουν σκηνές στην ταινία, που θα μείνουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη φαντασία των θεατών. Η ιστορία είναι απολύτως αριστουργηματική!

Η σύνδεση διαφόρων γεγονότων και πραγμάτων πετυχαίνεται με εξαιρετικό τρόπο. Η ιστορία είναι αληθινά αυτό που δίνει σε μια ταινία κάτι σαν επική αίσθηση και είναι αυτό που την κάνει κλασσική και ταυτόχρονα σύγχρονη. Οπτικά η ταινία είναι θαυμάσια. Υπάρχουν καλά σκηνικά και όμορφα τοπία που συλλαμβάνουν τέλεια τη διάθεση και το πνεύμα της χρονικής περιόδου. Επιπλέον, έχει πολύ καλή ενδυματολογία, όμως το εκπληκτικό σε “αυτό που φαίνεται” στην ταινία, είναι η κινηματογράφηση από τους Freddie Young και Nicolas Roeg. Μερικές τεχνικές είναι καινούργιες για την εποχή εκείνη και είναι πραγματικά μια μοναδική εμπειρία η παρακολούθηση της. Πολύ καλό το cast των ηθοποιών, με τον Omar Sharif να θεωρείται αξέχαστος ως Yuri Zhivago, ερμηνεύοντας το ρόλο της ζωής του. Επίσης, αξέχαστες είναι οι ερμηνείες των Rod Steiger και Alec Guiness. Μια αξέχαστη ταινία που όμως φαίνεται να είναι μεγαλύτερη σε διάρκεια από ό,τι πραγματικά είναι.
Για πρώτη φορά προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες των Ηνωμένων Πολιτειών στις 22 Δεκεμβρίου του 1965 από την Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) με κόστος παραγωγής τα 11 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Ως σήμερα οι συνολικές εισπράξεις της ταινίας έχουν ξεπεράσει τα 110 εκατομμύρια, γεγονός που την κατατάσσει σε μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του κινηματογράφου.

ΥΠΟΘΕΣΗ: Ο Γιούρι Ζιβάγκο, νεαρός ρώσος γιατρός και ποιητής, είναι παντρεμένος με την Τόνια, ώσπου μέσα από τις κακουχίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου γνωρίζει τη Λάρα, μια όμορφη νοσοκόμα που θα αποτελέσει και την πηγή των ποιητικών εμπνεύσεών του. Η Οκτωβριανή επανάσταση θα τον βρει σύμφωνο με την ελευθερία του πνεύματος, αλλά αντίθετο με την επικράτηση της στυγνής λογικής έναντι του συναισθήματος. Παρόλα αυτά, το ανήσυχο πνεύμα του θα αντισταθεί σθεναρά απέναντι σε κάθε μορφή συμβιβασμού...
 (σημ φιλίστωρος: έχω δει την ταινία τουλάχιστον 3εις η 4εις φορες (μια όταν ήμουν 7 η 8 χρονών). Αυτό που με συγκινεί πάντα, όσες φορές και να την ξαναδώ, είναι η σταδιακή ανάκτηση της αισιοδοξίας από τα πρόσωπα όταν φεύγει ο χειμώνας και έρχεται η Άνοιξη, η μπαλαλάικα που ο Ζιβάγκο είχα πάντα μαζί του ως μοναδική κληρονομιά από τον πατέρα του, τα μάτια της εκπληκτικής Τζούλι Κρίστι, ο αποχαιρετισμός στο τραίνο και η αιώνια μουσική του ζαν μισέλ ζαρ, ίσως το κορυφαίο soundtrack που έχει γραφτεί για κινηματογραφική ταινία. Αν τυχόν κάποιος από εσάς δεν έχει δει την ταινία αυτή τον...ζηλεύω, γιατί έχει την δυνατότητα να ζήσει για πρώτη φορά μια πανέμορφη εμπειρία) 
Πηγή


http://www.sevenart.gr
http://www.istorikathemata.com/
http://el.shvoong.com