Η λίστα ιστολογίων μου

Τρίτη 29 Μαρτίου 2011

Ο θρήνος του χωρισμού μάνας και κόρης στα νυφιάτικα τραγούδια - Ο θρήνος στο δημοτικό τραγούδι by Silvia Goudas

Ο θρήνος υπάρχει ακόμα και στα νυφιάτικα τραγούδια, τα οποία είναι παρόμοια σε
δομή και μορφή με τα μοιρολόγια50. Οι ομοιότητες δεν έγκεινται στην έλλειψη
αυθεντικότητας, αλλά στις κοινές παραλλήλους που διέπουν τους γάμους και τις
κηδείες, όπως είναι π.χ. οι τελετουργικές προετοιμασίες της νύφης και του γαμπρού,
που γίνονται με τη χρήση γαμήλιων λαδιών και αρωμάτων, του γαμπριάτικου
κοστουμιού, των στεφάνων, των κεριών, κ.α. Παρόμοιες τελετουργικές προετοιμασίες
συναντάμε και στις κηδείες, όπως για παράδειγμα τα κεριά, τα ρούχα του νεκρού που
πρέπει να είναι καλά και καθαρά, κ.α. Όταν κάποιος πεθαίνει πριν παντρευτεί, του
φοράνε γαμπριάτικο κοστούμι και αντίστοιχα νυφικό στις ανύπαντρες αποθανούσες.
Ο θάνατος και ο γάμος συμβολίζουν το πέρασμα από το ένα στάδιο της ζωής στο
άλλο. Ο γάμος συμβολίζει το ξεκίνημα μιας καινούριας αλλά και άγνωστης ζωής, και
ο θάνατος το πέρασμα σε μία άλλη διάσταση, η οποία είναι άγνωστη για τον
άνθρωπο.
Στο δημοτικό τραγούδι που ακολουθεί, η νύφη, φεύγοντας από το σπίτι της, μιλάει
στους δικούς της ανθρώπους λες και θα πεθάνει51:
Αφήνω γειαν στον μαχαλάν, και γειαν στους εδικούς μου·
αφήνω και στην μάναν μου τρία υαλιά φαρμάκι,
το ’να να πίνει το ταχύ, τ’ άλλο το μεσημέρι,
το τρίτον το φαρμακερόν, τες ’πίσημες ημέρες.
Η νύφη αποχαιρετά τους γείτονες (μαχαλάς: γειτονιά) και τους δικούς της. Η
αποχώρησή της, όπως μας λέει και στο τραγούδι, θα φέρει πόνο και στεναχώρια σ’
όλους που αφήνει πίσω της. Το ίδιο ακριβώς τραγούδι χρησιμοποιείται και ως
μοιρολόι. Παρόμοια τραγούδια έχουν γραφτεί και για την ξενιτιά αλλά και για τον
θάνατο. Το τραγούδι που ακολουθεί είναι μια παραλλαγή του προηγούμενου, αλλά
αναφέρεται στην ξενιτιά52:
Σ’ αφήνω γεια μανούλα μου, σ’ αφήνω γεια, πατέρα,
έχετε γεια, αδερφάκια μου κ’ εσείς ξαδελφοπούλες.
Θα φύγω και θα ξενιτευτώ, θα πάω μακριά στα ξένα.
Με το ίδιο τρόπο που αποχαιρετά η νύφη τους δικούς της, αποχαιρετά και ο
ξενιτεμένος την οικογένειά του. Επίσης στο τέλος του τραγουδιού βλέπουμε να
επαναλαμβάνεται ο τελευταίος στίχος του νυφιάτικου τραγουδιού με παραλλαγή:
Δώδεκα χρόνοι απέρασαν και δεκαπέντε μήνες,
καράβια δεν τον είδανε, ναύτες δεν τόνε ξέρουν.
Πρώτο φιλί αναστέναξε, δεύτερο τον πλανάει,
τρίτο φιλί φαρμακερό τη μάννα αλησμονάει53.
Το τρίτο και φαρμακερό είναι και στις δύο περιπτώσεις ο τελευταίος ασπασμός,
δηλαδή δεν θα ξανανταμώσουνε ποτέ, όπως και στον θάνατο. Άλλη παραλλαγή του
προηγούμενου δημοτικού τραγουδιού συναντάμε και σ’ ένα ηπειρώτικο μοιρολόι:
Αφήνω γεια γυναίκα μου, εγώ θέλω να φύγω.
Ώρα καλή σου άντρα μου και στην καινούρια στράτα
να πας καλά, να βρεις καλά, κλειδιά του παραδείσου.
Αφήνω γεια παιδάκια μου, εγώ θέλω να φύγω.
Ώρα καλή πατέρα μου και στην καινούρια στράτα
να πας καλά, να βρεις καλά, κλειδιά του παραδείσου.
Αφήνω γεια εγγόνια μου, εγώ θέλω να φύγω
Ώρα καλή σου πάππου μου και στην καινούρια στράτα
να πας καλά να βρεις καλά κλειδιά του παραδείσου.
Αφήνω γεια γειτόνοι μου, εγώ θέλω να φύγω.
Ώρα καλή σου γείτονα και στην καινούρια στράτα
να πας καλά, να βρεις καλά, κλειδιά του παραδείσου.
Ο πρώτος στίχος και στα τρία παραπάνω τραγούδια είναι παρόμοιος, ξεκινάει και
στις τρεις κατηγορίες με το αφήνω γεια. Αυτό συμβαίνει διότι το ίδιο τραγούδι,
αλλάζοντας κάποιες λέξεις ή προτάσεις, το τραγουδούσαν σε διαφορετικές
εκδηλώσεις. Τροποποιούσαν δηλαδή το τραγούδι για να ταιριάζει στην κάθε
περίπτωση.
Στο προαναφερόμενο μοιρολόι συναντάμε επίσης και το θρησκευτικό στοιχείο, που
είναι ο παράδεισος. Οι συγγενείς του νεκρού τού εύχονται να βρει καλά κλειδιά για
να ανοίξει την πόρτα που θα τον οδηγήσει στον παράδεισο. Τα κλειδιά που θα βρει
στο δρόμο του ο νεκρός για να μπορέσει έτσι να πάει στον παράδεισο είναι μυθικό
στοιχείο, αφού δεν χρειάζονται κλειδιά για να πας στον παράδεισο. Υπάρχει και ένα
έθιμο που σχετίζεται με αυτό το μοιρολόι, κατά το οποίο πρέπει να βάλεις στον νεκρό
λεφτά για να μπορέσει με αυτά να πάει στον άλλο κόσμο.
Επίσης συμπεραίνουμε ότι αυτό το μοιρολόι προορίζεται για κάποιον ηλικιωμένο
άντρα που έχει ζήσει μία ευτυχισμένη ζωή και αφήνει πίσω του τα παιδιά του και τα
εγγόνια του, δηλαδή ο θάνατός του είναι αναμενόμενος και αποδεκτός. Αυτό
φαίνεται καθαρά στον πρώτο στίχο, όπου λέει ο νεκρός: ... εγώ θέλω να φύγω54.
Ο τελευταίος στίχος του μοιρολογιού που ακολουθεί είναι ίδιος με τους τελευταίους
στίχους των τραγουδιών της νύφης και του ξενιτεμένου:
Τώρα στον αποχωρισμό τρεις ποταμούς διαβαίνω,
ο ένας χωρίζει τα αντρόγενα, κι’ ο άλλος χωρίζει αδέρφια,
κι’ ο τρίτος ο φαρμακερός τη μάνν’ απ’ τα παιδιά της55.
το τρίτον το φαρμακερόν, τες ’πίσημες ημέρες56
(της νύφης)
τρίτο φιλί φαρμακερό τη μάννα αλησμονάει57.
(του ξενιτεμένου)
Ο ποιητής και στα τρία τραγούδια χρησιμοποιεί την έκφραση ο τρίτος ο φαρμακερός,
για να τονίσει το πόσο σκληρός και απάνθρωπος είναι ο χωρισμός, είτε αυτός είναι ο
θάνατος είτε είναι ο αποχωρισμός κάποιου προσώπου που παντρεύεται ή πάει στα
ξένα. Για άλλη μια φορά βλέπουμε ότι και στα τραγούδια της ξενιτιάς και στα
νυφιάτικα αλλά και στα μοιρολόγια υπάρχουν πολλές ομοιότητες, όπως είναι το
δυνατό συναίσθημα του χωρισμού, που και στις τρεις κατηγορίες είναι ακριβώς το
ίδιο και περιγράφεται με τις ίδιες λέξεις και εκφράσεις. Ο θρήνος του αποχαιρετισμού
είναι το κυρίαρχο στοιχείο και σ’ αυτά τα τραγούδια.
Ο θρήνος των ζωντανών αποτελεί τελετουργική πράξη μόνο στην τελετή του γάμου.
Το επόμενο τραγούδι αναφέρεται στην μάνα που θρηνεί την κόρη της που φεύγει από
το σπίτι για να παντρευτεί58:
Σήμερο μαύρος ουρανός, σήμερα μαυρ’ ημέρα,
σήμερ’ αποχωρίζεται μάνα τη θυγατέρα,
Άνοιξαν οι εφτά ουρανοί τα δώδεκα βαγγέλια,
κι επήραν το παιδάκι μου από τα δυο μου χέρια.
Μισεύγεις, θυγατέρα μου, και πλιο δε θα γελάσω,
Σάββατο πλιο δε θα λουστώ ουδ’ εορτή θ’ αλλάξω.
Όπως και όταν πεθαίνει κάποιος, έτσι και η μάνα δεν θα γελάσει ξανά. Ο
αποχωρισμός της μάνας από την κόρη της που παντρεύεται και φεύγει από το
πατρικό της σπίτι είναι επώδυνος. Αυτό το συμπεραίνουμε από τους πρώτους κιόλας
στίχους, όπου ο ουρανός την ημέρα του αποχωρισμού είναι μαύρος. Η λέξη μαύρος
χρησιμοποιείται μεταφορικά από τον δημοτικό ποιητή για να υποδηλώσει την μεγάλη
θλίψη, που νιώθει η μάνα την ημέρα που αποχωρίζεται τη θυγατέρα της.
Στο παράδειγμα που ακολουθεί βλέπουμε ότι στο νυφιάτικο τραγούδι ο τελευταίος
στίχος είναι παρόμοιος με τον τελευταίο στίχο ενός μοιρολογιού:
.......................
Τέσσεροι στύλοι του σπιτιού, έχετε καλό βράδι,
και πέστε του πατέρα μου δεν έρχουμ’ άλλο βράδι59.
(νυφιάτικο)
.............................
εγώ πίσω δεν έρχομαι και πίσω δε γυρίζω60.
(μοιρολόι)
Οι τελευταίοι στίχοι και των δύο τραγουδιών μάς λένε ότι και οι δύο δεν θα γυρίσουν
πίσω. Η μεν νύφη δεν θα γυρίσει ξανά στο πατρικό της και ο δε νεκρός δεν θα
ξαναγυρίσει πίσω στο σπίτι του. Συμβολικά ο αποχαιρετισμός της νύφης από το
πατρικό της εξισώνεται με τον θάνατο. Γι’ αυτό και είναι παρόμοιος με αυτόν του
νεκρού.
http://www.xorio.gr/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου