Το κληρωτήριο στην αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία

Τα αθηναϊκά δικαστήρια ήταν πολυμελή και επίσης πολλά σε αριθμό. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία περιγράφει ένα επιμελημένο συγκρότημα δικαστηρίων του 4ου αιώνα, ενώ ο Παυσανίας μας παραδίδει αναλυτικό κατάλογο των δικαστηρίων της πόλης.

Οι ανασκαφές οι οποίες έφεραν στο φως τα λείψανα των κτιρίων της περιοχής της Αγοράς, αποκάλυψαν και ένα πλήθος αντικειμένων τα οποία χρησιμοποιούνταν προφανώς στα δικαστήρια, όπως οι κλεψύδρες, τα δικαστικά σύμβολα και τα πινάκια, με πιο ενδιαφέρον όμως εύρημα το κληρωτήριο το οποίο χρησιμοποιούνταν για την κατανομή των δικαστών και την επιλογή των αρχόντων.

Το κληρωτήριο

Το κληρωτήριο είναι εύρημα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς αποτελούσε βασικό τεχνολογικό όργανο στην διαδικασία εκλογής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Σε κάθε αρχαίο δικαστήριο ο αριθμός των δικαστών ήταν ιδιαίτερα μεγάλος, καθώς μπορούσε να κυμαίνεται από 200 μέχρι και 2000 άτομα. Κάθε Αθηναίος πολίτης που είχε συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του και που δεν είχε λόγο να στερείται τα πολιτικά του δικαιώματα, μπορούσε να είναι μέλος του κύριου Δικαστηρίου της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, της Ηλιαίας.

Κάθε πολίτης λοιπόν που ήταν διαθέσιμος για τα καθήκοντα του δικαστή επί ένα έτος και που επιθυμούσε να κληρωθεί δικαστής, πήγαινε την αυγή στο χώρο των κληρωτηρίων, έχοντας μαζί του ένα χάλκινο πλακίδιο στο οποίο αναγράφονταν η σφραγίδα της πόλης, το όνομα, το πατρώνυμο και το όνομα του δήμου του.

Χάλκινο πλακίδιο με το όνομα Δημοφάνης (όνομα πατρ. του Φιλ..) απο την Κηφισιά

Έτσι την ημέρα αυτή της εκδίκασης της υπόθεσης παρουσιάζονταν στον αρμόδιο αξιωματούχο που ήταν εγκατεστημένος κοντά στο κληρωτήριο.

Στη βάση του κληρωτηρίου την ημέρα αυτή υπήρχαν δέκα καλάθια, από ένα για κάθε φυλή. Ο υποψήφιος δικαστής έριχνε το πλακίδιό του στο καλάθι της φυλής στην οποία ανήκε ο δήμος του. Όταν ερχόταν η ώρα της κλήρωσης, ο αξιωματούχος έπαιρνε όλα τα πλακίδια από τα καλάθια, για παράδειγμα της φυλής Α, και τα τοποθετούσε στην πρώτη κάθετη σειρά εγκοπών του κληρωτηρίου.

Το ίδιο έκανε έπειτα με όλα τα πινάκια της φυλής Β, τοποθετώντας τα στη δεύτερη κάθετη σειρά κ.ο.κ., μέχρι να τοποθετηθούν όλα τα πινάκια στις εγκοπές. Κατά μήκος της μιας πλευράς του κληρωτηρίου υπήρχε κοίλος, χάλκινος άξονας με χοάνη στο πάνω μέρος και στρόμφαλο στο κάτω.

Ο αξιωματούχος έριχνε στη χοάνη λευκά και μαύρα μαρμάρινα σφαιρίδια με τυχαία θέση μέσα στο σωλήνα. Με κάθε γύρισμα του στρομφάλου εμφανίζονταν στο κάτω μέρος του σωλήνα ένα μόνο σφαιρίδιο το οποίο αν ήταν άσπρο, οι δέκα πολίτες που τα πινάκιά τους είχαν τοποθετηθεί στην πρώτη οριζόντια σειρά εγκοπών, ορίζονταν δικαστές για εκείνη τη μέρα και μετέβαιναν στο δικαστήριο. Εάν πάλι το σφαιρίδιο ήταν μαύρο, όλοι οι πολίτες των οποίων τα πινάκια βρίσκονταν σ' εκείνη τη σειρά απαλλάσσονταν των δικαστικών καθηκόντων τους για τη συγκεκριμένη μέρα. Έτσι η διαδικασία συνεχίζονταν μέχρι να συμπληρωθεί ο απαραίτητος αριθμός δικαστών, με την επιλογή δέκα δικαστών για κάθε λευκό σφαιρίδιο.

Παράγοντας αποτροπής διαφθοράς

Το σύστημα αυτό μέσω της χρήσης του κληρωτηρίου εξασφάλιζε απόλυτα τυχαία επιλογή, μέσω του τρόπου τοποθέτησης των πινακίων στις εγκοπές, αλλά και μέσω του τρόπου εισαγωγής των σφαιριδίων στο σωλήνα. Παράλληλα το κληρωτήριο κλήρωνε με κάθε λευκό σφαιρίδιο ένα δικαστή από κάθε φυλή, εξασφαλίζοντας ίση φυλετική αντιπροσώπευση στο δικαστήριο, αποδεικνύοντας τις προσπάθειες των Αθηναίων για ισότητα και αποτροπή της διαφθοράς στις κρατικές υποθέσεις.

Οι ψήφοι

Οι δικαστές δήλωναν την απόφασή τους με τη χρήση των δικαστικών ψήφων που έφεραν εγχάρακτη επιγραφή ψηφος δημοσία. Η μορφή του άξονα της ψήφου ήταν αυτή που καθόριζε την ετυμηγορία. Ο συμπαγής άξονας σήμαινε αθώωση και ο κοίλος καταδίκη. Κάθε δικαστής κρατούσε την ψήφο που εξέφραζε την ετυμηγορία του ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρα, εξασφαλίζοντας μυστικότητα, και έπειτα έριχνε την ψήφο στο δοχείο που προορίζονταν για τη συγκέντρωσή τους.

Τα σύμβολα

Ας σημειωθεί εδώ πως σε κάθε δικαστή που είχε κληρωθεί από το κληρωτήριο, δίνονταν μικρή χάλκινη μάρκα, το σύμβολο, η οποία κατοχύρωνε την προβλεπόμενη αμοιβή στους δικαιούχους. Η αμοιβή αυτή δίνονταν με το πέρας της δίκης και μόνο κατόπιν της επίδειξης αυτού του συμβόλου.

Πηγές: Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας

http://www.hellasontheweb.org/index.php